Trybunał Konstytucyjny orzekł 23 lipca 2025 r., że przepis umożliwiający sądom opiekuńczym skierowanie osoby do domu pomocy społecznej (DPS) bez jej zgody jest zgodny z Konstytucją RP. Jednogłośne orzeczenie dotyczyło sprawy M.W., skierowanej do DPS-u wobec sprzeciwu i na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie. 

Stan faktyczny i uzasadnienie Trybunału 

Trybunał Konstytucyjny potwierdził, że przymusowe umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej stanowi ingerencję w konstytucyjnie chronioną wolność osobistą. Zaznaczył jednak, że wolność ta nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniom, jeżeli przemawiają za tym względy ochrony zdrowia publicznego oraz konieczność zapewnienia opieki osobom niezdolnym do samodzielnego funkcjonowania. 

 W uzasadnieniu (Sygn. akt SK 110/23) podkreślono, że osoba umieszczona w placówce nie może jej opuścić bez zgody sądu, co stanowi istotne ograniczenie swobody osobistej. Mimo to Trybunał uznał, że obowiązujące przepisy przewidują odpowiednie gwarancje procesowe.  

Osoba zainteresowana ma prawo do pomocy profesjonalnego pełnomocnika, istnieje możliwość przeprowadzenia wywiadu środowiskowego oraz odwołania się od decyzji sądu. Ponadto, każdorazowe orzeczenie sądu o umieszczeniu w DPS musi być poprzedzone zasięgnięciem opinii dwóch lekarzy psychiatrów. 

 Trybunał zaznaczył również, że tego rodzaju ograniczenie wolności nie prowadzi do uprzedmiotowienia jednostki ani nie narusza jej godności w rozumieniu Konstytucji RP. 

O co wnosiła skarżąca? 

Skarżąca argumentowała, że ustawa o ochronie zdrowia psychicznego niewystarczająco precyzyjnie określa przesłanki umieszczenia w DPS, a procedura nie gwarantuje w pełni ochrony jej praw i wolności. Odnosiła się zarówno do zapisów Konstytucji (art. 30, 41 i 47), jak i Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, podkreślając potrzebę bardziej restrykcyjnych procedur oraz pierwszeństwa rozważenia mniej dolegliwych form wsparcia. 

O skomentowanie wyroku poprosiliśmy doktora Krzysztofa Kurowskiego, prawnika i przewodniczącego Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON).

Naruszenie umów ratyfikacyjnych  

Dr Krzysztof Kurowski wskazuje na powierzchowność analizy i pominięcie orzecznictwa Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami: 

– Wyrok mnie absolutnie zdumiewa. Nie mogę pozbyć się wrażenia, że Trybunał Konstytucyjny podszedł do sprawy bardzo powierzchownie, co jest niedopuszczalne w przypadku jakiegokolwiek sądu, a już szczególnie sądu konstytucyjnego. […] Skarga skupiała się na bardzo ogólnych przesłankach umieszczenia oraz procedurze, która nie gwarantuje w pełni praw obywatela. Trybunał powinien sięgnąć do orzecznictwa Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami oraz najnowszej literatury i zaktualizować podejście ustawodawcze, by podkreślić pierwszeństwo indywidualnego wsparcia nad przymusem instytucjonalizacji. 

Dr Kurowski zarzuca też Trybunałowi pominięcie zobowiązań międzynarodowych wynikających z ratyfikowanych przez Polskę umów oraz zbyt ogólne rozumienie przesłanek niezdolności do samodzielnego życia — bez wymogu rozważania innych form wsparcia, jak asystencja osobista. Krytykuje także argumentację Trybunału, zgodnie z którą umieszczenie w DPS miałoby chronić system finansów publicznych przed kosztami hospitalizacji, uznając to za niezgodne z zasadą ochrony godności osoby ludzkiej.