-Tworzy upokarzającą, uwłaczającą i zastraszającą atmosferę — tak komentuje dr Monika Zima-Parjaszewska, Prezeska Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną opinię Związku Powiatów Polskich (ZPP) do projektu ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji.

Ustawa ta ma na celu zastąpienie ubezwłasnowolnienia wspieranym podejmowaniem decyzji. Obecnie trwają prace nad jej projektem. Jedną z organizacji, które biorą udział w procesie opiniowania tej ustawy jest właśnie ZPP. Wśród uwag do projektu ustawy zgłoszonych przez związek znalazła się m.in. taka."Nadal wskazujemy, że istnieją pewne schorzenia czy choroby, które kategorycznie powinny wykluczać możliwość zawarcia małżeństwa. Jakkolwiek byśmy nie próbowali zakłamywać rzeczywistości instytucja małżeństwa przy niektórych schorzeniach jest wręcz niebezpieczna dla samych małżonków czy ich przyszłego potencjalnego potomstwa. Bezwzględne przeszkody małżeńskie nie są formą dyskryminacji, lecz narzędziem ochrony jednostki i społeczeństwa. Zapobiegają nadużyciom, chronią słabszych, zabezpieczają porządek prawny i moralny, a także zapewniają, że małżeństwo zawierane jest w sposób świadomy, dobrowolny i odpowiedzialny. Pamiętać należy, że małżeństwo to nie tylko związek uczuciowy, ale także instytucja prawna i społeczna, wymagająca zdolności do pełnienia ról małżonka, rodzica, partnera. W przypadku poważnych zaburzeń, istnieje ryzyko, że związek będzie toksyczny, destrukcyjny lub niezdolny do zapewnienia dzieciom należytej opieki".

Takie podejście i użyte sformułowania oburzyły organizacje zajmujące się prawami osób z niepełnosprawnością intelektualną.

17 lipca 2025 r. Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON) oraz Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI) wystosowały stanowcze pismo do prezesa ZPP, Andrzeja Płonki. Organizacje wyraziły swoje zdanie na temat uwag ZPP do projektu ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji, zarzucając im ableistyczny, eugeniczny i dyskryminacyjny charakter. 

Spór o prawa osób z niepełnosprawnościami 

Kontrowersje wzbudziły zwłaszcza fragmenty stanowiska ZPP, w których Związek domaga się utrzymania ograniczeń prawnych dotyczących możliwości zawierania małżeństw przez osoby z wybranymi schorzeniami lub chorobami, a także postuluje ograniczenia czynnych praw wyborczych dla osób, wobec których ustanowiono tzw. kuratora reprezentującego. 

Według PSONI i PFON, opinia Związku fundamentalnie narusza współczesne podejście do kwestii niepełnosprawności oraz stoi w sprzeczności z prawem międzynarodowym i, co najważniejsze, z ratyfikowaną przez Polskę Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. 

„Jednocześnie, powiązanie przez ZPP kwestii małżeństwa osób z niepełnosprawnościami z potomstwem i „zdolnością do pełnienia roli rodzica” każe przypuszczać, że niewypowiedzianym wprost tłem tej wypowiedzi są eugeniczne przesłanki, co przecież pozostaje w sprzeczności z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 r. (sygn. akt K 1/20)”. - napisała w liście dr Monika Zima-Parjaszewska, Prezeska Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną.  

Ograniczenia praw wyborczych 

Zdaniem PSONI i PFON, taka propozycja o ograniczeniu praw wyborczych dla osób z niepełnosprawnością jest „niezgodna z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka” oraz „Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami”: 

„Osoba wspierana, dla której ustanowiony został kurator reprezentujący, nie powinna mieć czynnego prawa wyborczego”. 

„Komitet ONZ (…) w swoim orzecznictwie idzie jeszcze dalej, kwestionując możliwość jakichkolwiek mechanizmów pozbawiających praw wyborczych z uwagi na zastosowanie mechanizmów wsparcia zdolności do czynności prawnej”. 

Apel o dialog i powrót do standardów międzynarodowych 

Organizacje stanowczo apelują, by Związek Powiatów Polskich przemyślał swoje stanowisko:

„Apelujemy do Związku Powiatów Polskich o ponowne przemyślenie swojego stanowiska i dostosowanie go do utrwalonych standardów międzynarodowych, którymi Polska jest związana”. 

Wyrażają też gotowość do konstruktywnego dialogu i wyjaśnienia wszelkich wątpliwości, przypominając, że obecnie obowiązujące modele wymagają „maksymalnego wspierania osób z niepełnosprawnościami w pełnieniu ról społecznych, w tym rodzinnych, a nie zakazywania im pełnienia tych ról”. 

Na zakończenie sygnatariusze – dr Monika Zima-Parjaszewska (PSONI) i dr Krzysztof Kurowski (PFON) – podkreślają konieczność merytorycznej debaty i przywołują liczne przykłady z prawa, orzecznictwa i standardów międzynarodowych na poparcie swojego stanowiska. 

Pełną treść listu można przeczytać na stronach pfon.org i psoni.org.pl.  

Zachęcamy też do lektury wywiadu z seksuolożką dr Izabelą Fornalik o związkach i relacjach romantycznych osób z niepełnosprawnością intelektualną.