Świadczenie pielęgnacyjne dla ciotki dziecka z niepełnosprawnością

Witam, wychowuję od roku swojego bratanka, który ma 19 lat i cierpi na mózgowe porażenie dziecięce. Matka nie żyje, rodzeństwa nie ma, ojciec mieszka w miejscowości oddalonej o 20 km. Dziadkowie nie są zdolni opiekować się nim ze względu na stan zdrowia. Miesięcznie otrzymuje rentę socjalną i rentę rodzinną. Moje pytanie jest następujące, czy ja jako ciotka, mogę ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, rezygnując z pracy na rzecz opieki nad bratankiem.

Szanowna Pani,

Zgodnie z art. 17 ust 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej:

1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Pojęcie osoby, która zgodnie z art. 128 KRO jest obciążona obowiązkiem alimentacji, nadal obejmuje przede wszystkim rodziców dziecka (art. 133 § 1 KRO), ale oprócz nich podmiotami uprawnionymi – alternatywnie – są wszyscy inny krewni dziecka w linii prostej oraz rodzeństwo. Status osoby zobowiązanej do alimentacji, organy właściwe w sprawach świadczeń rodzinnych oceniają samodzielnie, na podstawie art. 128 i n. KRO. Zgodnie z art. 128 KRO obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast art. 129 określa kolejność obowiązku alimentacyjnego. W myśl tego przepisu obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Skoro ojciec osoby niepełnosprawnej żyje i nie jest osobą niepełnosprawną, to jemu w pierwszej kolejności przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego w przypadku niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym synem.

Jak wynika z art. 17 ust 1a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1. rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2. nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3. nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Uprawnienie do  otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego, dalsza osoba – w stosunku bliskości do potrzebującego pomocy – uzyska dopiero w sytuacji, gdy brak będzie osoby zobowiązanej w pierwszej kolejności do alimentacji, tzn., gdy takiej osoby nie będzie albo gdy osoba taka nie będzie w stanie sprawować opieki nad potrzebującym (zgodnie z treścią art. 17 ust. 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych). Świadczenie pielęgnacyjne nie jest bowiem skierowane do kogokolwiek z rodziny – w zależności od tego, kto tej opieki się podejmie. Jest to świadczenie przeznaczone wyłącznie dla określonej w tym przepisie kategorii osób. Z uwagi na konstytucyjne zasady równości czy sprawiedliwości społecznej – może okazać się celowym, w danym stanie faktycznym, przyjęcie, że uprawnionym do otrzymania omawianego świadczenia jest jeszcze inna – niż wymienione expressis verbis w ustawie o świadczeniach rodzinnych – kategoria członków szeroko rozumianej rodziny - wyr. TK z 18.7.2008 r., P 27/07, Legalis), (zob. Świadczenia rodzinne. Świadczenia dla opiekunów. Komentarz red. Rafał Kopania. 2017, Legalis).

Z poważaniem,

dr Michał Urban, radca prawny