Lista Mocy 1918-2018. Michał Choromański

1904–1972
powieściopisarz, dramaturg, tłumacz

Twórca znany przede wszystkim jako autor powieści „Zazdrość i medycyna”, która została zekranizowana przez Janusza Majewskiego w 1973 r., z doborową obsadą, m.in.: Ewą Krzyżewską, Mariuszem Dmochowskim i Andrzejem Łapickim. Przyciągnęła do kin tłumy.

Michał Choromański urodził się w Jelizawietgradzie w Rosji, w należącej do kolonii polskiej rodzinie miejskiego lekarza. U schyłku I wojny światowej ojciec pisarza zginął, a nastoletni Michał szybko wydoroślał, aby móc pracować na utrzymanie sióstr i matki. Mimo to żyli w nędzy, która pośrednio doprowadziła Michała do gruźlicy kości. Cudem uniknął amputacji nogi, bardzo długo chodził o kulach, a później o lasce. Przez większość życia cierpiał na bezsenność.

W 1925 r. przyjechał z matką do Polski i rozpoczął leczenie w podhalańskich sanatoriach. Okres ten znalazł odzwierciedlenie w jego powieści „Schodami w górę, schodami w dół” (powstałej w latach 30., ale wydanej po II wojnie światowej), w której autor opisuje życie wymyślonego kurortu i jego kuracjuszy. Utwór został sfilmowany w 1988 r. przez Andrzeja Domalika.

Apogeum sławy Michała Choromańskiego przypada na lata 30. XX w. Poznał wówczas w Zakopanem m.in.: Kazimierza Wierzyńskiego, Witkacego i Karola Szymanowskiego. W 1933 r. otrzymał Nagrodę Młodych Polskiej Akademii Literatury za powieść „Zazdrość i medycyna”. Dobrą passę pisarza przerwała wojna. Rozpoczął się dla niego okres tułaczki i 17-letniej emigracji.

Lata 1940–1944 spędził w Brazylii z żoną, znaną tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego, która występowała pod pseudonimem Ruth Sorel, a kolejne lata w Kanadzie. Przez cały ten czas Choromański literacko milczał. W 1957 r. powrócił do Polski i zamieszkał w Warszawie.

Oprócz „Zazdrości i medycyny” napisał 13 powieści, cztery tomy opowiadań, tom wspomnień oraz cztery sztuki teatralne. Mało kto jednak zna choćby tytuły jego utworów (m.in. „Szpital Czerwonego Krzyża” czy „Różowe krowy i szare scandalie”).

Stworzył specyficzny rodzaj powieści psychologicznej. Jako jeden z pierwszych wprowadził do  literatury polskiej technikę behawiorystyczną. Podstawowe cechy jego twórczości to gra z czytelnikiem, polegająca na zawodzeniu jego oczekiwań, i sprzeciw wobec konwencjonalnej powieści realistycznej.

Porównywany jest z Brunonem Schulzem i Witoldem Gombrowiczem. Nadal jednak czeka na odkrycie, zmarł bowiem w poczuciu całkowitego niedocenienia.