Koalicja - praca w Europie i nowe ustawy

W ubiegły piątek w Warszawie w Fundacji Batorego spotkali się członkowie Koalicji na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością, by porozmawiać o strategicznych zmianach w polityce społecznej, a także zatrudnieniu osób z niepełnosprawnością. Specjalnym gościem był Luk Zelderloo, Sekretarz Generalny Europejskiego Stowarzyszenia Świadczeniodawców Usług dla osób niepełnosprawnych (EASPD), oraz Dyrektor Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Teresa Hernik i jej zastępca Krzysztof Kosiński.

Luk Zelderloo przedstawił najbardziej aktualne wyzwania i problemy przed jakimi stoi Unia Europejska, a które wymagają szybkiego rozwiązania. Jednym z nich jest zmiana funkcjonujących jeszcze w Unii statycznych regulacji w systemach wspierania osób z niepełnosprawnością, na elastyczne, które dostosowują usługi do indywidualnych potrzeb osób z różnymi schorzeniami, znajdujących się w różnej sytuacji psychologicznej, materialnej i rozwojowej.

- Budowane w przeszłości podejścia, które skupiają się na ograniczeniach i dysfunkcji osób niepełnosprawnych, zamiast na ich możliwościach, potencji i szansach, wciąż widoczne są w wielu systemach wsparcia – mówił Luk Zelderloo. – To spowodowało uzależnienie się wielu osób od zasiłków, a także tworzenie sztywnych programów ich aktywizacji w instytucjach publicznych. Innym aktualnym wyzwaniem jest zmiana w zatrudnieniu tych osób. Nadal 3 mln. niepełnosprawnych pracuje w zakładach pracy chronionej, choć znaczna ich część mogłaby pracować na otwartym rynku.

Na zdjęciu: Luk Zelderloo

Okazuje się, że w ciągu ostatniej dekady nie zanotowano istotnego wzrostu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. W krajach Unii Europejskiej pracuje 70% mieszkańców zdolnych do pracy, wśród osób niepełnosprawnych tylko 20%. Te dane są niższe od tych jakie często się podaje (że wśród niepełnosprawnych europejczyków niemal połowa pracuje). Powodem jest to, że w części krajów osobom ze znaczną niepełnosprawnością nie pozwala się pracować i dlatego nie są ujmowane w statystykach.

Ponadto złe praktyki i restrykcyjne przepisy nie pozwalają bądź utrudniają wielu zdolnym do pracy podjąć zatrudnienie. Np. niektóre niemieckie landy posiadają przepisy zabraniające pracodawcom z otwartego rynku pracy zwalniać z pracy osoby z niepełnosprawnością. W konsekwencji, wiele firm nie decyduje się w ogóle zatrudniać takie osoby, ponieważ nigdy nie będą mogły zerwać z nimi umowy. Tzw. pułapka rentowa - o której w Polsce rozmawia się od lat - jest także ważnym powodem nie podejmowania pracy w części krajów europejskich. Miliony osób wolą pozostać przy rencie niż utracić ją w chwili podjęcia zatrudnienia.

Są jednak dobre praktyki zatrudniania osób ze znaczną niepełnosprawnością. Irlandia ma najlepszy system wspieranego zatrudnienia takich osób, Austria najlepsze rozwiązania ułatwiające ich pracę w dużych firmach, Francja natomiast najlepszy system przekonywania pracodawców obawiających się takie osoby zatrudniać, a Holandia najlepsze rozwiązania pozwalające zakładać własną działalność.

- Firma McDonalds jest największym pracodawcą osób z zespołem Downa. Zatrudnia je nie z powodów charytatywnych, lecz dlatego, że one wykonują znakomicie powierzoną pracę, a jednocześnie poprawiają wizerunek firmy, ponieważ inni klienci doceniają takie działania. To przekłada się na zysk -  mówił Luk Zelderloo. - Firma produkująca oprogramowanie komputerowe w Danii zatrudnia grupę osób chorych na autyzm, która wychwytuje błędy w oprogramowaniach. Te osoby znajdują je znacznie lepiej niż zdrowi programiści. W Austrii natomiast pewien samorząd zatrudnił kilka osób z niepełnosprawnością intelektualną, czytają one różne przygotowywane dokumenty i wskazują trudne, niezrozumiałe miejsca. W ten sposób są lepiej opisywane i formułowane.

 W drugiej części spotkania, Teresa Hernik i Krzysztof Kosiński przedstawili jak wyglądają prace nad projektem Ustawy o Wyrównywaniu Szans Osób z Niepełnosprawnością, nad projektem Ustawy o Języku Migowym, a także jakie jest stanowisko BON w sprawie potrzeby zmiany ustawy o orzekaniu niepełnosprawności  i ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

- Obecna sytuacja finansowa PFRON sprawia, że musimy znaleźć rozwiązania, które pozwolą realizować ustawowe zadania Funduszu -  powiedziała Teresa Hernik. - Nie jest to proste ponieważ oznacza przesunięcie środków, a także ustalenie pewnych nowych priorytetów. Biuro Pełnomocnika jest w te zmiany mocno zaangażowane, tworząc nowe rozwiązania i propozycje.

Projekt ustawy o Wyrównywaniu Szans Osób z Niepełnosprawnością jest obecnie w trakcie konsultacji - BON z różnych ministerstw otrzymał ok. 50 stron uwag i pytań odnoszących się do wielu zapisów. Z projektu ustawy „wypadły” dwa zapisy. Pierwszy dotyczył potrzeby stworzenia instytucji pełnomocnika wyborczego, który został już wpisany do odpowiednich ustaw Prawa Wyborczego, a drugi odnosił się do dostosowania PKP do potrzeb osób niepełnosprawnych.

- Niedługo polskie przepisy będzie obowiązywała dyrektywa Unii Europejskiej w sprawie wspierania osób niepełnosprawnych podróżujących koleją - mówi Krzysztof Kosiński. - Na pewno nie będzie łatwa jej implementacja do polskich przepisów, choćby dlatego, że ogromną barierą w Polsce jest występowanie bardzo różnej wysokości peronów na stacjach - od pół metra do metra dziesięciu centymetrów. 
 
Biuro Pełnomocnika ma już założenia projektu Ustawy o Języku Migowym, które w najbliższym czasie przedstawi Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej. W projekcie zapisano możliwość swobodnego wyboru rodzaju języka migowego przez osoby głuche i niedosłyszące, a także nałożenia na stacje telewizyjny obowiązku emitowania co najmniej 30% programów w wersji z napisami, a na wydawców polskich filmów na płytach DVD napisów na wszystkich polskich produkcjach. 

Na spotkaniu członkowie koalicji oraz zaproszeni goście dyskutowali o potrzebie natychmiastowej zmiany orzecznictwa o stopniu niepełnosprawności. W Polsce obowiązuje 5 różnych systemów orzecznictwa, które z jednej strony czynią system skomplikowanym, a z drugiej strony bardzo trudnym do kontroli, przez co dochodzi do patologii - otrzymywania orzeczeń przez osoby nieuprawnione. Niestety, od wielu lat głośno mówi się o potrzebie zmiany systemu orzekania, lecz dotąd żaden rząd nie podjął kroków naprawy tego systemu. Znajdujemy się wciąż na początku drogi.