Światowy Dzień Wiedzy o Chłoniakach

15 września obchodzimy Światowy Dzień Wiedzy o Chłoniakach. To najczęściej spotykane nowotwory krwi. Chorym mogą pomóc najnowsze metody inżynierii genetycznej. 

Wrzesień jest miesiącem Świadomości Nowotworów Krwi, wśród których chłoniaki, czyli nowotwory złośliwe układu limfatycznego, występują najczęściej. W Polsce około 3 300 osób rocznie słyszy taką diagnozę. Chłoniaki to niejednorodna grupa nowotworów – klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia obejmuje ponad 90 typów.

Najczęściej występują chłoniak rozlany z dużych komórek B (DLBCL), chłoniak grudkowy oraz chłoniak Hodgkina.

Uważaj! Rak jak infekcja

Objawy chłoniaków są niejednoznaczne. Mogą przypominać infekcję lub inne choroby: gorączka, nocne poty, utrata masy ciała, powiększenie węzłów chłonnych. Tak niespecyficzne objawy powinny zwrócić uwagę i zostać skonsultowane z lekarzem, szczególnie gdy utrzymują się przez dłuższy czas.

- Zaczęło się od zwykłego kaszlu. Rano mocniej, w ciągu dnia lżej. To był okres jesienno-zimowy, czas przeziębień. Myślałem, że to nic strasznego. Jednak kaszel zaczął się przedłużać, to było już kilka tygodni. Tylko dzięki czujności żony zgłosiłem się do lekarza, a ten nie zbagatelizował objawu i skierował mnie do szpitala. W badaniach okazało się, że mam cienie na płucach. Szukano przyczyny na oddziale chorób płuc, ale dopiero biopsja węzła chłonnego dała odpowiedź, co to jest – mówi Krzysztof chorujący na chłoniaka Hodgkina. – To podstępna choroba. Trzeba być czujnym. Co pół roku wykonywałem badania morfologii i nie było żadnych zmian, poziomy białych krwinek były w normie. Jedynym objawem był kaszel – dodaje.

Metody leczenia

Standardami terapii w leczeniu nowotworów krwi, w tym chłoniaków były dotąd chemioterapia, radioterapia oraz przeszczep szpiku. Od niedawna pojawiła się czwarta opcja – immunoterapia. Ten typ leczenia angażuje układ odpornościowy chorego, tak by jego komórki same zwalczały komórki nowotworowe. Osiągnięcia naukowców w doskonaleniu terapii wykorzystujących układ immunologiczny uhonorowano w 2019 r. nagrodą Nobla. Niestety, polscy pacjenci walczący z chłoniakami nie mają dostępu do wszystkich opcji leczenia zgodnego z aktualną wiedzą medyczną. W najczęstszych typach tego nowotworu jest w sumie 16 terapii wpisanych w standardy leczenia przez Europejskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej. W Polsce lekarze mogą stosować tylko 5 terapii w pełnej zgodzie ze światowymi zaleceniami. Kolejne 5  jest refundowanych, jednak z ograniczeniami, które nie mają medycznych podstaw.

Inżynieria genetyczna to przełom

Szczególny typ immunoterapii stosowany w leczeniu nowotworów krwi to terapia CAR-T. Ta przełomowa, jednorazowa metoda wykorzystuje komórki układu odpornościowego pacjenta do walki z nowotworem. Terapia jest tworzona dla każdego indywidualnie: w specjalistycznym procesie z krwi chorego izoluje się komórki układu odpornościowego –  limfocyty T. Są one zamrażane i przekazywane do laboratorium. Tam zostają zmodyfikowane z wykorzystaniem metod inżynierii enetycznej i „zaprogramowane”, aby rozpoznawały komórki chłoniaka i je niszczyły. Tak przygotowane do walki z rakiem komórki podaje się ponownie choremu w postaci wlewu dożylnego. 

Skuteczność takiej terapii jest potwierdzona dla chorych na chłoniaka rozlanego z dużych komórek B. CAR-T pozwala na uzyskanie całkowitej lub częściowej odpowiedzi u około 50% pacjentów, dla których możliwości zastosowania intensywnych terapii są ograniczone, lub którzy nie odpowiedzieli na kolejne linie leczenia.

Metoda CAR-T jest zarejestrowana w Europie w leczeniu nawrotowego lub opornego na leczenie chłoniaka rozlanego z dużych komórek B (DLBCL) i pierwotnego chłoniaka śródpiersia z dużych komórek B (PMBCL) u dorosłych pacjentów, którzy otrzymali co najmniej dwie linie leczenia systemowego. W przypadku dzieci i młodzieży w wieku do 25 lat włącznie, metoda CAR-T jest dodatkowo zarejestrowana dla pacjentów z ostrą białaczką limfoblastyczną (ALL) z komórek B, która znajduje się w fazie nawrotu po transplantacji lub w fazie drugiego bądź kolejnego nawrotu.

Jak dotąd w Polsce certyfikację umożliwiającą prowadzenie leczenia metodą CAR-T u pacjentów z chłoniakiem przeszły dwa ośrodki: Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Narodowego Instytutu Onkologii w Gliwicach. W trakcie certyfikacji jest również klinika w Warszawie. Czynnikiem ograniczającym zastosowanie terapii jest niewątpliwie jej koszt – ponad 1 milion złotych dla jednego pacjenta.

W listopadzie 2019 spersonalizowana terapia CAR T została podana pierwszemu polskiemu pacjentowi w Poznaniu. Koszt leku pokryła firma farmaceutyczna. Narodowy Fundusz Zdrowia nie refunduje leczenia z wykorzystaniem technologii CAR-T.