Renta socjalna w 2012 roku

Renta socjalna to świadczenie przysługujące osobom, których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem nauki i w związku z tym nie miały one możliwości uzyskania okresów składkowych i nieskładkowych niezbędnych do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Z uwagi na ostatnią zmianę w ustawie o rencie socjalnej, która obowiązuje od 1 stycznia 2012 roku, warto przyjrzeć się z bliska zasadom, na jakich funkcjonuje to świadczenie.

W jaki sposób ZUS ustali całkowitą niezdolność do pracy?

Od października 2003 roku organem kompetentnym do orzekania w sprawie przyznania bądź odmowy przyznania świadczenia jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a nie – jak wcześniej – powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności.

W przypadku ubiegania się o rentę socjalną lekarz orzecznik powinien stwierdzić całkowitą niezdolność do pracy – uczyni to w stosunku do osoby, która całkowicie utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. W takim ujęciu mamy do czynienia nie tylko z naruszeniem sprawności organizmu, ale również z czynnikami ekonomicznymi (zdolność do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami).

Taka sytuacja budzi kontrowersje, bowiem w praktyce może się zdarzyć, że osoba uznana przez środowisko oraz lekarza prowadzącego za niepełnosprawną w oczach lekarza orzecznika nie jest całkowicie niezdolna do pracy.

Inną kwestią sporną pozostaje możliwość przyznania stałej renty socjalnej. Zgodnie z przepisami, niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż pięć lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu - wówczas niezdolność do pracy będzie orzekana na okres dłuższy niż 5 lat. Takie sformułowanie przepisów sprawia, że od 2005 roku, tj. od wprowadzenia nowelizacji przepisów w tym zakresie, renta stała należy do wyjątków. Wszystkie osoby, które nie uzyskały stałego świadczenia, zmuszone są odbywać mniej lub bardziej regularne wizyty u lekarza orzecznika oraz udowadniać, iż stan ich zdrowia nie uległ poprawie.

Od negatywnych decyzji ZUS w przedmiocie niezdolności do pracy albo samego świadczenia przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Komu i w jakiej wysokości przysługuje renta socjalna?

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18. roku życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej (przed ukończeniem 25. roku życia) lub w trakcie studiów doktoranckich czy aspiratury naukowej.

W ustawie o rencie socjalnej wskazano również osoby, które nie będą mogły otrzymywać renty socjalnej – są to osoby pobierające emeryturę, uposażenie w stanie spoczynku, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub inne świadczenie o charakterze rentowym, zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Renta socjalna nie zostanie również przyznana osobie, która jest posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni powyżej 5 ha.

Osoba, która chce uzyskać rentę socjalną, obowiązana jest wypełnić wniosek o rentę socjalną (formularze dostępne w inspektoratach ZUS). Powinny się w nim znaleźć dane osobowe oraz odpowiedzi na serię pytań, które pomogą stwierdzić przesłanki do nabycia prawa do świadczenia lub też do decyzji odmownej. Do wniosku należy dołączyć załączniki, pośród których najistotniejsze są: zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia i zaświadczenie o odbywaniu nauki w szkole bądź szkole wyższej.

W przypadku pozytywnego rozpoznania wniosku renta socjalna będzie wypłacona z wyrównaniem – od miesiąca, w którym złożono wniosek. Jej wysokość to 84 proc. minimalnej kwoty renty z tytułu niezdolności do pracy. Od 1 marca 2012 roku jest to kwota 682,67 zł, która podlega  waloryzacji na zasadach określonych dla emerytur i rent z FUS.

Zawieszenie i podjęcie wypłaty renty socjalnej

Od 1 stycznia 2012 roku, po ostatniej nowelizacji renty socjalnej, próg zarobków, do którego osoba pobierająca świadczenie nie musi go zawieszać, został znacząco podwyższony. Zamiast dotychczasowych 30 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (ok. 1 000 zł) dorobić można obecnie 2 510,80 zł brutto. Kwota ta będzie podlegała podwyższeniu albo obniżeniu, zgodnie z komunikatem prezesa GUS publikowanym co kwartał. Należy przy tym pamiętać, iż katalog dochodów, które wpływają na zawieszenie renty socjalnej, jest niezwykle szeroki.

Wspomniana nowelizacja wyznacza zmianom właściwy kierunek; osoba niepełnosprawna pobierająca rentę socjalną może podjąć pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, nie rezygnując ze świadczenia. Skoro polityka państwa zmierza do pełnego włączenia tej grupy osób w życie zawodowe, to niezrozumiałe były wcześniejsze granice, prowadzące do biernej postawy osób niepełnosprawnych. Należy również podkreślić, iż wysokość renty socjalnej – nawet po ostatniej waloryzacji – nie pozwala, by osoba, która jest z reguły zmuszona do stałego zaopatrywania się w leki oraz środki pomocnicze, mogła się za nią utrzymać.

W jaki sposób przejść z renty socjalnej na rentę z tytułu niezdolności do pracy?

Z uwagi na charakter tego artykułu nie jest możliwe szersze wskazanie porównania renty socjalnej oraz renty z tytułu niezdolności do pracy. Powszechnie jednak wiadomo, że to drugie świadczenie jest bardziej korzystne dla osoby uprawnionej do jego poboru. Problemem, który dotychczas nie został rozwiązany, jest możliwość „przejścia” z renty socjalnej na rentę z tytułu niezdolności do pracy – o ile osoba ubiegająca się o tę zmianę spełni przesłanki ustawowe. W interpretacji ZUS oraz lekarzy orzeczników, osoba taka musi również wykazać pogorszenie stopnia sprawności organizmu.

Jednak czy można stwierdzić, że osoba całkowicie niezdolna do pracy stała się bardziej niezdolna? W ocenie autora niniejszego artykułu, do systemu należałoby wprowadzić pewnego rodzaju pomost pomiędzy tymi świadczeniami. Skoro bowiem zachęca się osoby niepełnosprawne, w tym pobierające rentę socjalną, do podejmowania aktywności zawodowej, zarobkowania, to np. po kilku latach pobierania renty socjalnej stałej bądź okresowej mogłaby ona ubiegać się o uzyskanie świadczenia bardziej korzystnego.

Innym pomysłem mogłoby być zlikwidowanie przepisów ustawy o rencie socjalnej oraz odpowiednie ich włączenie do ustawy o emeryturach i rentach z FUS, mając na względzie możliwość nabycia prawa do świadczenia w niższej kwocie bez uzyskania wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

1. Wymiar świadczenia – najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy jest o co najmniej 16 proc. wyższa od renty socjalnej
2. Zarobki przekraczające 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powodują jedynie zmniejszenie, a nie zawieszenie świadczenia
3. Możliwość przyznania świadczenia w przypadku orzeczenia o częściowej niezdolności do pracy

Renta socjalna a świadczenia z pomocy społecznej

Jak wyraźnie wskazano w powyższej analizie, nie ma wątpliwości co do zalet renty z tytułu niezdolności do pracy w stosunku do renty socjalnej. Inaczej jest w wypadku świadczeń z MOPS/GOPS, z których zmuszone są korzystać osoby, które wprawdzie mają stwierdzony stopień niepełnosprawności, ale nie uzyskały renty socjalnej z ZUS.

Świadczenia z pomocy społecznej ze swojej istoty mają charakter subsydiarny, służą zaspokojeniu minimalnych potrzeb egzystencjalnych i uzależnione są od progu dochodów w gospodarstwie domowym. Grupa osób uprawnionych do ich poboru jest bardzo wąska.

Osoby niepełnosprawne mogą ubiegać się o wiele świadczeń pieniężnych oraz niepieniężnych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej. Są to m.in.: zasiłek stały/celowy/okresowy, zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne, praca socjalna.

Podsumowanie

W ramach niniejszego artykułu przedstawione zostały kluczowe informacje na temat renty socjalnej i aktualnych zmian w ustawach jej dotyczących. Materiał stanowi podsumowanie dwóch spotkań poświęconych temu zagadnieniu, które odbyły się w tym roku w Centrum Integracja w Gdyni w ramach Akademii Prawa Lex Specialis.

Bardzo dobrym źródłem kompleksowych, stale aktualizowanych informacji jest serwis informacyjny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Źródła:
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. Dz. U. Nr 39 z 2004 r. ze zm.
Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, Dz. U. Nr 135 poz. 1268 ze zm.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Dz. U. Nr 64 poz. 593 ze zm.
www.zus.pl – serwis informacyjny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Akademię Prawa „Lex specialis” wspiera BLUE MEDIA SA z siedzibą w Sopocie